Babalédogan ku Langari

Sakumaha ngaranna, anu ngaranna babalédogan ku langari mah nyaéta ngabalédogkeun kembang kawung atawa langari téa. Langari anu gedéna biasana sagedé jempol budak, dibalédogkeun maké nyéré.

Ngeunaan langari biasana mah teu susah teuing néanganana lamun di lemburna loba tangkal kawung. Tangkal kawung anu osok disadap atawa diala gulana, langarina osok dipiceun atawa dipaké parab domba. Da bagéan tangkal kawung anu disadap téh nyaéta leungeun kawung anu jadi cupat langari.

Langari dina tangkal kawung

Langari anu ngaruntuy meunang ngala tina tangkal kawung téh dialaan sasiki-sasiki. Terus dikumpulkeun sina rada loba. Lobana gumantung kana kaperluanana, arék sacanggeum atawa sarawu atawa sapuluh siki atawa itungan jeung ukuran séjénna.

Sanggeus meunang langarina, tinggal nyieun atawa néangan nyéré. Nyéré bisa dijieun tina régang atawa dahan daun kawung. Bisa ogé nginjeum tina sapu nyéré. Nyéré anu alus mah ulah anu babari potong atawa regas, kudu anu alus kénéh (leuleus liat). Ukuran nyéréna kira-kira satengah deupa leungeun budak.

Cara maéna

Langari anu geus hijian téh ditojos lebah urut cupatna anu rupana bodas jeung hipu maké nyéré bagéan congona (tungtung anu pangleutikna). Sedengkeun bagéan puhuna dicekelan ku budak anu arék malédogkeunana.

Cara malédogkeunana sarua jeung malédogkeun batu maké leungeun. Ngan, nyéréna ulah dileupaskeun, nyéréna kudu dicekelan sing pageuh. Anu leupasna téh langari tina nyéré sakumaha keur malédogkeun batu maké leungeun batuna leupas tina leungeun. Jadi anu alus mah nojoskeun nyéré kana langarina téh ulah pageuh teuing.

Tujuan babalédoganana mah bisa pajauh-jauh antara budak hiji jeung budak séjénna. Bisa ogé pakeuna-keuna kana hiji tempat atawa barang. Ieu bisa jadi hiji kaulinan atawa kaheureuyan budak dina néangan saha anu jadi pinunjul (pangpunjulna).

Tungkul Ka Jukut Tanggah Ka Sadapan

Di mamana ogé lamun tungkul mah pasti kudu ka handap. Anu di handap téh, lamun di kebon mah lolobana jukut. Jadi lamun tungkul mah kudu neuteup kana jukut.

Sedengkeun lamun tanggah pasti kudu ka luhur. Panon anu jalma anu tanggah mancona téh ka luhur. Anu di luhur téh biasana mah nya tatangkalan anu jarangkung. Hiji tangkal anu jangkung téh nyaéta tangkal kawung. Ari dina tangkal kawung, anu jelas mah tangkal kawung téh osok diala gulana ku jalan disadap. Dina tangkal kawung aya anu ngaranna sadapan, nyaéta paranti nyadap kawung.

Sadapan dina tangkal kawung

Lamun tungkul kudu tenget kanu keur diteuteup nalika tungkul. Lamun tungkul nyanghareupan jukut, kudu tenget jeung anteb dina nyanghareupanana. Ulah maliré deui kana hal séjén, sanajan aya perkara anu leuwih alus tibatan jukut.

Lamun tanggah jeung neuteup sadapan, kudu jongjon kana sadapan, ulah maliré kana perkara anu séjén. Sanajan perkara anu séjén éta téh leuwih pikabiteun tibatan sadapan anu euweuh pikaresepeunana.

Momobilan tina Dahan Kawung

Nyieun momobilan tina dahan kawung mah lumayan gampang. Modalna mah biasana ngan ukur péso anu seukeut atawa bedog leutik. Di lembur mah da anu ngaranna tangkal kawung téh loba, teu kudu jauh neangan. Di jarian atawa di sisi lembur ogé loba. Dahan kawung téh diteukteuk, teu kudu panjang teuing. Panjangna kira-kira sasiku ogé cukup pikeun nyieun hiji momobilan. Ari gedéna dahan kawung, gumantung kana kahayang nyieun momobilan anu sagedé kumaha. Atawa bisa ogé gumantung kana dahan kawung anu aya. Arék gedé atawa leutik teu jadi masalah. Ngan anu alus mah nya dahan kawungna anu gedé.

Dahan kawung meunang neukteuk téh, dipesék tina kulit anu teuasna. Sanggeus kitu, teukteuk bagi dua. Sapotong pikeun nyieun awak momobilanana, nyaéta mobil treuk. Sedengkeun anu sapotong deui mah pikeun nyieun gilindingna. Ukuran potonganana teu kudu sarua, da gilindingna mah teu kudu kandel-kandel teuing. Popotongan pikeun nyieun awak momobilan dijieun kotak saperti tihang atawa balok. Sanggeus kitu terus diropéa supaya ngawujud sarua jeung mobil treuk. Huluna, dirautan maké péso atawa bedog supaya mangrupa hulu mobil treuk. Saterusna bagéan tukangna, dijieun bak mobil treuk ku jalan disempog atawa diturih. Pikeun nutupan bagéan tukangna, sakumaha mobil treuk nyaan, osok maké tabeng. Sanggeus mangrupa awak mobil treuk, satuluyna mah kari nyieun gilindingna.

Gambar momobilan tina dahan kawung

Dahan kawung anu sapotong deui, dirautan deui supaya jad buleud. Ukuranana mah leuwih alusna téh dileutikan, supaya ukuran buleudna teu sagedé awak mobilna. Jadi dahan kawung pikeun nyieun gilindingna, kurang leuwih satengahna tina ukuran awak momobilan. Sanggeus ngawujud jadi buleud, terus diteukteukan kandelna kira-kira satengah sénti mah. Neukteukna jadi opat, sakumaha gilinding mobil. Saterusna, tinggal nyieun as-na. As gilinding bisa dijieun tina régang tatangkalan atawa tina awi meunang ngarautan.
Pikeun neundeun as dina awak momobilan, bagéan handapeun awak momobilan téh dicowak, anu gedéna cowak saukuran jeung as anu tadi. Pikeun pamageuh as dina cowak, bisa ditutupan ku panyésaan dahan kawung anu dipaseuk atawa dipaku maké paseuk meunang nyieun tina awi. Geus kitu mah ngajanggélék waé jadi momobilan tina dahan kawung. Anu panungtungan mah, tinggal ditalian dina hulu momobilan pikeun narik éta momobilan. Kitu ogé lamun dina ngulinkeunana ku cara ditarik atawa dikenyang maké tali. Lamun ngaulinkeunana ku jalan didodorong mah teu kudu ditalian.

Mangpaat Tangkal Kawung

Ngeunaan tangkal kawung, teu leupas tina mangpaat éta tangkal dina kahirupan. Mangpaat anu gedé pikeun kahirupan téh nyaéta mangpaat dina hal dijadikeun pangupa jiwa: bisa dijadikeun sumber napakah. Ieu téh hartina tangkal kawung bisa dimangpaatkeun pikeun ngahasilkeun duit jeungeun bekel kahirupan. Sakumaha anu disebutkeun dina tulisan saméméhna, (ampir) sakabéhna tangkal kawung téh bisa dimangpaatkeun, ti mimiti puhu tangkal nepikeun ka tungtung daun. Jadi tangkal kawung téh loba pisan mangpaatna.

Tangkal kawung

Salian ti mangpaat pikeun sumber napakah, tangkal kawung ogé bisa nyuburkeun taneuh di sakurilingeunana. Taneuh di handapeun tangkal kawung mah biasana osok tiis baseuh. Teu anéh lamun aya kebon anu dipinuhan ku tangkal kawung, karasana téh osok tiis.
Mangpaat tangkal kawung lamun ditilik tina widang ékonomi jeung widang séjénna, nyaéta:

1. Tangkal kawung bisa dijadikeun sumber gula beureum. Gula beureum tina tangkal kawung mah kacida kareueutna dibandingkeun reujeung gula tina tangkal kalapa.
2. Tangkalna bisa dijual pikeun dijieun aci.
3. Injukna bisa dijual ka tukang nyieunan sapu injuk.
4. Carulukna bisa dijieun cangkaléng.
5. Langarina bisa dijieun parab domba.
6. Nyerena bisa dijieun sapu nyéré.
7. Sarérang kawungna bisa dijieun obat éwateun.
8. Daun kawung anu ngora bisa dijieun ududeun nyaéta udud daun kawung.
9. Daunna bisa dijieun hateup saung.
10. Tangkal anu ngorana bisa dijieun humut.
11. Ruyungna (tangkal kawung anu teuas) bisa dipaké pikeun pérah pakarang.

Sedengkeun mangpaat pikeun barudak mah nyaéta:

1. Dahanna bisa dijieun momobilan.
2. Popotongan tangkal kawung anu dituar tapi teu dimangpaatkeun osok jadi tempat jaradina tunggeu. Tunggeu ook dipaké hareureuy ku barudak.
3. Langarina osok dipaké babalédogan maké nyéré. Babalédogan pajauh-jauh atawa pakeuna-keuna kana hiji hal.

Baca oge:

1. Tangkal Kawung
2. Nyadap Kawung (Bagean Kahiji)

Tangkal Kawung

Tangkal kawung mangrupakeun salasahiji tatangkalan anu loba mangpaatna. Ampir kabéh bagéan tangkal kawung bisa dimangpaatkeun pikeun kahirupan jalma. Ti mimiti tangkal nepikeun ka buah jeung kembangna bisa dimangpaatkeun. Ngan akarna anu arang langka dimangpaatkeun mah. Paling mangpaat akar mah pikeun nyuburkeun taneuh kusabab loba neundeun cai hujan saméméh ngocor ka jero taneuh.

Tangkal kawung biasana mah jaradina di kebon atawa di sisi leuweung. Tangkal jarangkung ngelekeceng, bisa nepikeun ka 25 méter jangkungna. Sedengkeun gedéna bisa leuwih ti satangkeupan jalma. Tangkal kawung biasana mah osok dibungku ku injuk. Tangkal kawung euweuh dahanan, paling aya ogé dahan anu nyambung langsung kana daun anu panjangna bisa nepikeun ka lima méter. Dahan ieu lamun geus nepi kana waktuna osok murag da geus kolot. Daunna saperti sirip lauk kénca-katuhu. Panjang daunna kira-kira saméter satengah.

Daun tatangkalan kawung di kebon

Ari kembangna anu disebut langari osok kaluar tina deukeuteun urut dahan kawung. Kembangna anu ligar mah osok jadi caruluk. Langari anu henteu bisa jadi caruluk osok disadap pikeun diarah cai gulana. Sedengkeun ari caruluk mah osok diarah cangkaléngna. Caruluk ieu miboga getah anu matak ateul. Lamun tépa kana kulit matak garo ganyang. Ku barudak anu lengger mah osok dipaké balur papanahan lamun peperangan.

 

Mangpaat séjénna: tangkalna bisa dipaké watang parabot saperti patik, da kacida teuasna, jero tangkalna bisa dijadikeun aci. Injukna bisa dijadikeun panutup imah atawa hateup jeung panutup wuwung; bisa ogé dijadikeun sapu. Daunna bisa dijadikeun sapu nyéré. Sedengkeun daun anu ngorana bisa dijadikeun roko daun kawung. Bagéan tangkal anu ngorana bisa diarah diajdikeun pasakan anu ngaranna humut.

Baca oge:

1. Nyadak Kawung (Bagean Kahiji)

Ngabuburit: Mulung Cangkaléng

Wanci lingsir ngulon, si Omon geus nyampeur ka imahna si Acim dibaturan ku si Duyéh. Duana katempo marawa wadah palastik jeung péso. Nepi ka imahna si Acim, duanana ngageroan si Acim ti hareupeun tepas imah. Teu lila si Acim norojol ka luar.

“Aya naon, Mon?” Ceuk si Acim nanya ka si Omon bari nitenan babawaan si Omon katut si Duyéh.

“Urang ulin, yu?” Ceuk si Omon ngajak si Acim.

“Ka mana…?” Tanya si Acim.

“Urang mulung cangkaléng.” Si Duyéh mangnémbalankeun si Omon.

“Mulung cangkaleng?” Si Acim melong ka si Duyéh.

Si Duyéh ukur unggeuk.

“Di mana…?” Si Acim nanya deui.

“Di kebonna Bah Minta.” Ceuk si Omon.

“Naha saha kitu anu ngala cangkaléng?” Si Acim panasaran.

“Pokona mah hayu waé lah. Arek ngilu moal?” Ceuk si Duyéh embung kapapanjangan.

“Nya lamun loba kénéh mah hayu waé.” Ceuk si Acim bari neuteup ka si Duyéh.

“Nya mudah-mudahan loba kénéh. Da biasana mah tara kaala kabéhanana. Sok aya waé anu nyésa.” Si Omon méré jaminan.

“Sakeudeung atuh nya. Urang mawa heula pésona.” Ceuk si Acim bari léos asup ka jero imahna.

“Kadé poho wadahna.” Si Omon ngawawadianan.

Sanggeus si Acim mawa péso jeung wadah, tiluanana muru ka sisi lembur, muru ka kebonna Bah Minta. Kabeneran kebonna Bah Minta mah deukeut ka lembur téh. Di kebonna loba tangkal kawung. Sanajan henteu melak ogé, teuing ti mana binihna, da tangkal kawungna téh mani loba. Sakebonan loba kénéh tangkal kawungna tibatan tangkal kai. Teu héran lamun Bah Minta mah sanajan pakasabanana kana tatanén, tapi cenah untung kénéh tina nyadap. Da beubeunangan tina nyadap mah unggal poé.

Cangkaleng (sumber foto: internet)

Tiluanana terus muru ka deukeuteun saung anu perenahna di tengah kebon. Di luareun saung katempo aya urut durukan saperti hahawuan. Di sakurilingeunana loba cangkang caruluk meunang ngulub. Atuh tiluanana tuluy naréangan caruluk anu masih kénéh acan dipesékan, naha dihaja atawa kaliwat. Cenah mah éta caruluk téh urut ngulub dulurna Bah Minta anu ngahajakeun hayangeun cangkaléng.

Nya hasilna lumayan tiluanana ogé beubeunangan. Meunang cangkaléng sawadah séwang.

“Lumayan pikeun buka,” ceuk si Duyéh.

Sanggeus kitu mah tiluanana baralik ka imahna séwang-séwangan.

Nyadap Gula Kawung (Bagean Ka-1)

Hiji pagawean anu bisa dijadikeun jalan ngahasilkeun teh nyaeta nyadap. Pikeun sabagean urang lembur mah nyadap teh lumayan nguntungkeun oge. Tina hasil nyadap teh bisa dipake pikeun napakah sapopoe.

Tapi, ketang teu salilana nguntungkeun.

Nyadap teh asal kecapna mah tina sadap. Sadap basa Sunda beda jeung sadap Bahasa Indonesia. Kecap sadap dina Basa Sunda mah biasa dipake, hususna, pikeun jalma anu ngala lahang tina tangkal kawung atawa kalapa. Aya oge kecap sadapan, hartina tempat atawa bagean tina tangkal anu disadap, tempat kaluar cai anu disadap tea.

Perkara naha aya hubunganana antara kecap sadap dina Basa Sunda jeung sadap Bahasa Indonesia, anu harti jerona mah jiga sarua wae, eta mah jigana aya pakuat-pakaitna. Kadua kecap bisa ngabogaan harti megat hal atawa perkara saacan nepi ka tempat tujuanana. Nyadap dina Bahasa Indonesia mah, megat informasi naon eusina. Sedengkeun nyadap basa Sunda mah nyadap teh megat cai tina tangkal saaacan kaluar tina tempat kaluarna.

Balik deui kana nyadap anu jadi pagawean nyaeta ngala cai tina tangkal, hususna tangkal kawung. Nyadap dina tangkal kawung mah tujuanana teh nyaeta ngala cai tina cupat buah kembang kawung atawa anu disebut langari. Samemeh langari ligar jadi buah, cupatna atawa biasa disebut oge leungeun kawung teh dipapas atawa diteukteuk supaya bisa kaluar caina. Cai anu diala ieu disebutna teh lahang. Lahang mangrupakeun bahan anu baris diolah jadi gula beureum.

Ngan dina ngala lahang ieu teu sagawayah kitu wae, da aya cara-cara anu biasa dipake saacaanna ngala lahang teh.

Saacan prak-prakana teh aya bahan anu kudu diayakeun. Bahan anu biasa digunakeun teh diantarana wae:

1. Paninggur, osok dipake pikeun ninggur leungeun kawung (cupat atawa dahan tempat ranggeuyan langari ngagarantung). Paninggur biasana dijieun tina tangkal kai, tangkal nangka, supaya kuat lila. Wangunana jiga gada, aya paneunggeul jeung paranti nyekelan.
2. Lodong, wadah tina leunjeuran awi surat. Panjangna kira-kira sabeuteung kolot. Buku-bukuna dibolongan kajaba buku anu di dadasar atawa di handap. Tuntung luhur biasana dicowakan sabeulah terus make tali pikeun ngagantungkeun lodong kana leungeun kawung tea.
3. Sigay, leunjeuran awi anu panjang anu dipake pikeun naek kana tangkal kawung. Awi anu osok dipake biasana mah awi tali. Tiap luhureun buku osok dibolongan, anu gedena ngaleuwihan jempo suku. Tujuanana teh pikeun tempat titincakan anu nyadap waktu keur naek.
4. Peso Sadap, bedog atawa peso anu osok dipake pikeun ngeureut leungeun kawung. Wangunan pesona beda jeung peso biasa. Peso ieu mah rada gendut jeung pondok.
5. Tali Aisan, tali anu dikuribengkeun kana tangkal kawung ngan rada logor. Tujuanana teh pikeun nahan awak anu nyadap mun eukeur di luhureun tangkal kawung.
6. Raru, dangdaunan tina tangkal raru anu osok digunakeun pikeun campuran lahang. Saacan lodong ditandekeun kana leungeun kawung, lodong teh diasupan daul raru.