Kokoprak Paranti Ngagebahkeun Manuk

Kokoprak…?

Lamun nyebut kokoprak, anu kabayang téh pasti huma atawa sawah. Ngan umumna mah huma, da di lembur mah aranglangka anu ngaranna sawah. Humana téh anu eukeur beuneur konéng, anu jadi tanda éta paré téh moal lila deui bakal dipanén.

Da bener kitu. Anu ngaranna kokoprak mah ayana téh di huma atawa sawah anu keur meujeuhna beuneur konéng. Sanajan kitu ti keur beuneur héjo kénéh ogé aya anu geus diteundeunan kokokprak.

Kokoprak

Kokoprak téh mangrupakeun alat anu digunakeun pikeun nyingsieunan atawa ngagebahkeun manuk, pangpangna manuk piit. Paré anu keur meujeuhna beuneur héjo atawa beuneur konéng, osok didaharan ku manuk piit. Kusabab kitu lamun panén paréna hayang mucekil, lain panyésaan manuk, éta paré téh kudu dijaga supaya ulah jadi parab manuk.

Kokoprak dijieunna tina leunjeuran awi (umumna awi tali), anu panjangna kira-kira saleungeun (satengah deupa). Ieu leunjeuran téh dijieun supaya mangrupa calung. Leunjeuran awi éta téh dijajarkeun maké gagang anu dijieunna tina awi kénéh. Gagang awi diteundeun dina tihang awi anu lumayan jangkung, kira-kira saleungeun jalma kolot. Di lebah handapeun gagang awi diteundeunan palang awi dipageuhan kana tihang awi. Palang awi ieu digunakeun pikeun panakol kana awi anu ngajajar.

Tihang kokoprak di tungtung luhurna ditalian maké tali tina awi tali. Talina sina panjang disambungkeun nepikeun ka saung tempat tunggu. Dina makéna, tali anu disambungkeun kana tihang jeung saung téh dikenyed-kenyed di lebah tungtung tali anu di saungna. Kusabab dikenyed-kenyed, tihang kokoprak téh katarik jadi eundeuk-eundeukan. Kusabab tihangna eundeuk-eundeukan, awi anu ngajajar téh ngiluan eundeuk-eundeukan terus nakolan palang awi anu diteundeun di handapeun gagang téa.

Manuk téh jadi kagareuwahkeun ku sora ieu kokoprak jeung ku eundeuk-eundeukanana. Jadi waé manuk anu arék atawa eukeur ngadaharan paré téh kalabur.

Saung Ranggon

Saung ranggon mangrupakeun hiji wangunan saung anu wangunanana téh jangkung. Jangkung téh bisa kusabab tihangna jarangkung atawa bisa ogé kusabab nyieunna di luhureun tangkal, saperti tangkal jéngkol atawa tangkal kopi. Ari jangkungna bisa béda-béda. Ngan anu bisa dijadikeun pangbébéda jeung saung biasa téh nyaéta, jangkungna papan tempat diuk. Jangkungna téh leuwih jangkung tibatan saung. Kusabab jangkung ieu, pikeun cicing atawa naék kana pangdiukanana téh kudu maké tarajé atawa tétécéan. Lamun saung biasa mah jangkungna pangdiukan téh ngan ukur sabeuteung, saung ranggon mah bisa leuwih ti satangtung.

Ngeunaan saung ranggon ieu ada dua rupa, anu hiji mah bener-bener saung, aya ogé sasaungan. Ari saung ranggon anu bener-bener saung mah biasana téh maké tihang saperti saung sakumaha ilaharna, sedengkeun ari saung ranggon dina harti sasaungan mah biasana téh dijieunna dina tatangkalan. Sanajan kitu, aya ogé saung ranggon anu bener-bener saung anu dijieunna di luhureun tangkal.

Saung Ranggon di huma

Salian ti éta, ngeunaan gunana atawa mangpaatna éta saung, aya anu ngabédakeun. Ari saung ranggon anu bener-bener mah ngabogaan mangpaat sakumaha saung anu biasa, dijieunna di kebon atawa di huma, bisa ogé di sawah. Sababna nyieun saung anu jangkung atawa saung ranggon téa, nyaéta pikeun ngajauhan tina sasatoan anu bisa waé nganggu dina waktu peuting. Utamana lamun huma atawa kebonna téh ayana di sisi leuweung. Salian ti éta ogé bisa pikeun nempoan sakurilingeun huma atawa kebon, bari teu kudu udar-ider deui, da ku jalan nempoan ti saung ranggon bisa jelas ka sakurilingeun kebon atawa huma. Jadi mangpaatna sakumaha saung biasa, bisa dipaké tunggu kebon atawa huma.

Sedengkeun ari saung ranggon anu kaasup sasaungan mah, nyaéta kaulinan barudak dina nyieun saung ranggon. Jadi, saung ranggonna téh ngan ukur pikeun heureuy barudak wungkul, sanajan dina wujudna mah bisa dijieun saung pikeun cicing barudak. Jadi aya béda mangpaat atawa tujuan antara saung ranggon jeung saung ranggon anu kaasup kaheureuyan barudak. Saung ranggon barudak mah ngan ukur saharitaeun atawa teu lila dipakéna jeung wangunanana ogé basajan pisan. Kadang aya anu teu ngawujud saung ranggon, paling anu aya téh papan jeung kiding wungkul. Sanajan ngan ukur diwangun ku papan wungkul ogé, pikeun dariukna barudak, bisa disebut saung ranggon da nyieunna di luhureun tangkal.

Dina nyieun saung ranggon, barudak osok néangan tatangkalan anu loba dahanan jeung gampang pikeun neundeun papan pikeun amparan atawa tempat diuk. Papan anu dipaké bisa dijieun tina papan kai atawa bisa oge maké bahbir (kai panyésaan tina nyieun papan). Malahan bisa ogé tina leunjeuran awi anu diteukteukan. Éta papan téh diteundeun dina dahan tangkal kai minangka palangna. Anu alus mah dahanna téh aya dua jeung sarua jangkungna, teu jangkung sabeulah, jadi papanna téh datar henteu miring. Ari kidingna jeung iuh-iuhna mah bisa waé maké daun tatangkalan anu dipaké nyieun saung ranggon téa, atawa néangan dangdaunan séjénna. Lamun hayang alus mah, nya bisa ogé maké kai deui.

Nyadap Gula Kawung (Bagean Ka-1)

Hiji pagawean anu bisa dijadikeun jalan ngahasilkeun teh nyaeta nyadap. Pikeun sabagean urang lembur mah nyadap teh lumayan nguntungkeun oge. Tina hasil nyadap teh bisa dipake pikeun napakah sapopoe.

Tapi, ketang teu salilana nguntungkeun.

Nyadap teh asal kecapna mah tina sadap. Sadap basa Sunda beda jeung sadap Bahasa Indonesia. Kecap sadap dina Basa Sunda mah biasa dipake, hususna, pikeun jalma anu ngala lahang tina tangkal kawung atawa kalapa. Aya oge kecap sadapan, hartina tempat atawa bagean tina tangkal anu disadap, tempat kaluar cai anu disadap tea.

Perkara naha aya hubunganana antara kecap sadap dina Basa Sunda jeung sadap Bahasa Indonesia, anu harti jerona mah jiga sarua wae, eta mah jigana aya pakuat-pakaitna. Kadua kecap bisa ngabogaan harti megat hal atawa perkara saacan nepi ka tempat tujuanana. Nyadap dina Bahasa Indonesia mah, megat informasi naon eusina. Sedengkeun nyadap basa Sunda mah nyadap teh megat cai tina tangkal saaacan kaluar tina tempat kaluarna.

Balik deui kana nyadap anu jadi pagawean nyaeta ngala cai tina tangkal, hususna tangkal kawung. Nyadap dina tangkal kawung mah tujuanana teh nyaeta ngala cai tina cupat buah kembang kawung atawa anu disebut langari. Samemeh langari ligar jadi buah, cupatna atawa biasa disebut oge leungeun kawung teh dipapas atawa diteukteuk supaya bisa kaluar caina. Cai anu diala ieu disebutna teh lahang. Lahang mangrupakeun bahan anu baris diolah jadi gula beureum.

Ngan dina ngala lahang ieu teu sagawayah kitu wae, da aya cara-cara anu biasa dipake saacaanna ngala lahang teh.

Saacan prak-prakana teh aya bahan anu kudu diayakeun. Bahan anu biasa digunakeun teh diantarana wae:

1. Paninggur, osok dipake pikeun ninggur leungeun kawung (cupat atawa dahan tempat ranggeuyan langari ngagarantung). Paninggur biasana dijieun tina tangkal kai, tangkal nangka, supaya kuat lila. Wangunana jiga gada, aya paneunggeul jeung paranti nyekelan.
2. Lodong, wadah tina leunjeuran awi surat. Panjangna kira-kira sabeuteung kolot. Buku-bukuna dibolongan kajaba buku anu di dadasar atawa di handap. Tuntung luhur biasana dicowakan sabeulah terus make tali pikeun ngagantungkeun lodong kana leungeun kawung tea.
3. Sigay, leunjeuran awi anu panjang anu dipake pikeun naek kana tangkal kawung. Awi anu osok dipake biasana mah awi tali. Tiap luhureun buku osok dibolongan, anu gedena ngaleuwihan jempo suku. Tujuanana teh pikeun tempat titincakan anu nyadap waktu keur naek.
4. Peso Sadap, bedog atawa peso anu osok dipake pikeun ngeureut leungeun kawung. Wangunan pesona beda jeung peso biasa. Peso ieu mah rada gendut jeung pondok.
5. Tali Aisan, tali anu dikuribengkeun kana tangkal kawung ngan rada logor. Tujuanana teh pikeun nahan awak anu nyadap mun eukeur di luhureun tangkal kawung.
6. Raru, dangdaunan tina tangkal raru anu osok digunakeun pikeun campuran lahang. Saacan lodong ditandekeun kana leungeun kawung, lodong teh diasupan daul raru.

Istilah dina Tatanen

Dina widang tatanen aya istilah-istilah anu remen dipake. Istilah-istilah anu osok dipake dina tatanen di kebon diantarana wae:

1. Ngabukbak. Muka kebon atawa leuweung anu masih keneh loba tatangkalan pikeun dijadikeun lahan anu bakal dipelakan atawa dipake tatanen.
2. Ngabaladah. Memener tempat atawa lahan anu arek dijadikeun tempat tatanen.
3. Nyacar. Meresihan lahan anu arek dijadikeun tempat tatanen tina jujukutan jeung tatangkalan.
4. Babad. Sarua jeung nyacar. Bedana, mun babad mah biasana make bedog, sedengkeun nyacar mah biasana make congkrang atawa arit.
5. Ngahuru. Meuleuman tatangkalan meunang nyacar atawa babad.
6. Ngadurukan. Meuleuman jukut jeung tatangkalan sesa ngahuru nepikeun ka beresih.
7. Macul. Ngolah taneuh supaya lalempur kucara dipancongan make pacul.
8. Ngawuluku. Ngolah taneuh ku jalan make tanaga sapi anu narik wuluku.
9. Nemprang. Ngarempu-rempukeun taneuh anu masih keneh guluntungan meunang macul. Biasana make pacul.
10. Ngarag. Miceunan sabangsaning akar-akaran tina taneuh meunang macul atawa nemprang.
11. Ngaseuk. Nyieunan liang dina taneuh make aseuk (tongkat anu tungtung handapna diseukeutan) pikeun dipelakan bibinihan sabangsaning suuk atawa pare.
12. Muuhan. Ngasup-ngasupkeun binih pepelakan kana liang meunang ngaseuk.
13. Ngamalir. Nyieun jalan cai di kebon supaya ulah ngaganggu kana pepelakan.
14. Ngagemuk. Merean gemuk kana pepelakan.
15. Nyaangan. Ngalaanan jujukutan anu minuhan kebon anu dipelakan.
16. Ngoyos. Sarua jeung nyaangan.
17. Ngored. Miceunan jujukutan ti kebon make kored.
18. Nyemprot. Ngabasmi hama pepelakan make panyemprot.
19. Tunggu. Ngajaga kebon supaya ulah aya anu ngaganggu.
20. Panen. Ngala pepelakan anu geus umurna diala.

Kebon pikeun tatanen

Sedengkeun istilah anu osok dipake di lahan anu baseuh atawa sawah diantarana wae:

1. Ngawuluku. Ngolah taneuh sawah make wuluku anu ditarik ku sapi atawa munding.
2. Tebar. Nyieun pabinihan atawa melakeun binih saacanna dipindahkeun ka tempat melakna (sawah).
3. Tandur. Melakeun binih pare ti tempat tebar ka sawah.
4. Ngarambet. Miceunan jukut anu minuhan sawah supaya ulah ngaganggu pelak pare.
5. Beuneur hejo. Kaayaan pare anu geus eusian tapi masih keneh warna hejo.
6. Beuneur koneng. Kaayaan pare anu geus meujeuhna alaeun, geus beuneur atawa aya eusian jeung geus warna koneng.
7. Dibuat. Ngala pare anu geus usumna diala.

Ngamimitian Tatanén

Dina bulan Séptémbér, jalma-jalma keur meumeujeuhna segut kana pagaweanana sewang-sewangan. Ma’lum, anu jadi patani. Manggihan usum hujan teh jadi kasempetan pikeun mitemeyan atawa ngamimitian tatanen. Sabenerna mah da nu ngaranna pagawean tatanen mah ti beh dituna keneh oge geus dimimitian. Kira-kira bulan Juli-Agustus, patani geus ngamimitian nyacar. Ngan waktuna melak mah nya dimimitian ti mimiti usum hujan.

Ti bulan Juli keneh geus ngamimitian nyacar kebon anu bala ku jujukutan atawa tatangkalan. Kajaba kebon urut pepelakan, anu henteu dipinuhan ku jukut, tara ieuh dicacar, cukup ku langsung di pacul wungkul. Sanggeus nyacar, jukut atawa tatangkalan anu laleutik meunang nyacarna didurukan atawa dipiceunan ka piheuleutan supaya ulah jaradi deui dina pepelakan. Nu matak dina nyacar mah biasana mah dina usum halodo keneh supaya jujukutanana gampang didurukna atawa gampang paehna lamun dipiceunan teh. Beda jeung geus usum hujan.

Beres ngadurukan atawa miceunan jukut meunang nyacar, biasana mah diteruskeun kana macul. Macul mah bisa dina waktu usum halodo keneh, bisa oge mun geus usum hujan. Mun usum halodo mah taneuhna rada lempur kajaba mun tapak katincakan oso rada teuas. Mun usum halodo mah taneuhna jadi rada liket, jadi gampang narapelna kana pacul.

Satutasna macul, diteruskeun kana nemprang jeung ngarag. Nemprang mah pikeun ngalempurkeun taneuh meunang macul anu guguruntulan galede keneh, sedengkeun ngarag mah pikeun miceunan sabangsaning akar-akaran tina taneuh meunang macul.

Beres eta, kakara bisa ngamimitian tatanen. Perkara tatanen mah kumaha bibinihan anu arek dipelakna. Aya pepelakan anu kudu diaseuk, aya oge anu kudu digaritan, ditancebkeun, jeung cara sejenna.

Anu biasana diaseuk mah bibinihan sabangsaning pare (di huma), suuk, jeung nu sejenna. Ari pepelakan anu biasa digaritan mah sabangsaning cikur, jahe, kacang taneuh. Ari anu ditancebkeun mah ssaperti melak sampeu.

Dina pepelakan, aya pepelakan anu jadi pokona aya oge pepelakan anu jadi pepelakan tambahan. Pepelakan anu jadi poko atawa anu utama biasana umur nepi ka dipanenna teh leuwih lila tibatan pepelakan tambahan. Jeung nu ngaranna pepelakan tambahan mah tara leuwih loba tibatan pepelakan utama. Jeung deui anu ngaranna pepelakan utama mah osok ngan ukur sarupa wungkul, sedengkeun pepelakan tambahan mah bisa leuwih ti sarupa.

Pepelakan tambahan anu osok dipelak biasana mah sabangsaning kacang panjang, bonteng, waluh, jagong jeung anu sejenna.

Tunggu Huma

Mun pare di kebon atawa huma geus meujeuhna sumedeng koneng, geus jadi kabiasaan osok ditunguuan kebon atawa huma teh. Ari sababna, parena anu tereh dipanen teh osok didaharan ku manuk. Nya, tunggu teh tujuanana mah pikeun nyieuhkeun atawa ngagebahan manuk. Mun geus tunggu, aya sababaraha mingguna di kebon teh. Teu beurang teu peuting, mondok di kebon

Nya pikeun tempat tungguna, teu heran lamun nyieun saungna teh lumayan gede oge. Aya tempat ngadurukan, tempat sare jeung ngumbah wadah. Teu heran lamun sanajan cicing di kebon oge, lumayan betah. Jabaning, salian ti dipelakan pare teh, oge ditambahan ku pepelakan sejenna, nyaeta kacang panjang, jagong, waluh, bonteng, cabe, jeung nu sejenna. Jadi teu matak betah kumaha, da loba dahareun. Mun hayang barangdahar teh tinggal neang ka kebon, tinggal ngala anu aya. Salian ti eta di huma teh remen oge manggihan suung saperti suung pare, suung bulan, suung tanduk atawa suung rampak. Beuki betah….

huma anu parena keur sumedeng koneng

Pikeun ngagebahkeun manuk, di kebon teh geus dipasangan bebegig jeung kokoprak. Bebegig jeung kokoprak teh ditalian make tali anu panjang, bisa tina tali awi tali atawa tali rapia. Talina dipentangkeun ka saung.  Tujuanana supaya bebegig jeung kokoprak teh bisa dieundeuk-eundeuk. Ari bebegig ah mah ngan ukur eundeuk-eundeukan nyieuhkeun manukna teh, sedengkeun kokoprak mah disada da dijieunna tina potongan awi kira-kira satengah meteran. Terus dijajarkeun kira-kira jumlahna opat leunjeur dihijikeun make awi deui saperti tanggungan. Tengah-tengah tanggunganana ditalian kana tatangger. Tukangeun awi anu ngajajar belah handapna dipalangkeun awi atawa dahan kai anu ditalian kana tatangger. Palang ieu minangka panakol kokoprak (awi anu ngajajar tea) mun kokoprakna dieundeuk-eundeuk ti saung.

Jadi pas dikenyed-kenyed teh awi anu ngajajarna kaeundeuk-eundeuk nakolan palang tea.

Nogé (Ngala Togé)

Mun ngadéngé istilah nogé, pasti anu kabayang téh kana kongkoak pibakaleun suuk. Da bener ogé, mun istilah nogé téh ngabogaan harti ngala togé (lain hartina NOGE = Ngala tOGE), tapi mangrupakeun kecap pagawéan anu hartina saperti kasebut di luhur.

Kabiasaan nogé téh ayana kusabab mun sanggeus kebon suuk diala, osok aya sésa-sésa suuk anu tinggaleun di jero taneuh. Suuk anu tinggaleun éta biasana sanggeus sababaraha lila (pangpangna sanggeus usum hujan) osok jaradi (jadi kongkoak suuk anu disebut togé). Kongkoak suuk ieu lain ngahaja dipelak, da ngaranna ogé tinggaleun jadi mun diantepkeun jadi suuk ogé bakalan goréng da teu dipiara ti mimiti melakna (taneuhna diolah heula, melakna henteu digemuk jeung anggang antara pelak suuk nu hiji jeung nu séjénna taya aturan). Jadi waé, tibatan diantepkeun lewih hadé dialaan dijadikeun deungeun sangu (diasakan).

Kaayeunakeun, nu ngaranna nogé téh teu ngan ukur ngala togé suuk wungkul tapi kana hal séjén ogé anu ampir sarua jeung ngala kongkoak suuk osok disebut nogé. Contona waé néangan cikur anu di kebon urut dikali cikurna. Ieu ogé disebut nogé. Sanajan ieu mah da lain néangan cikur anu jadi kongkoak tapi néangan cikur anu tinggaleun, naha arék geus jadi kongkoak (geus ajdi boros) atawa acan.